ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਵਲ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਪੈਰ ਰੱਖਦਿਆਂ ਹੀ ਵੱਡੇ ਲੇਖਕ ਵਜੋਂ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦਾ ਨਾਂ ਸੂਰਜ ਵਾਂਗ ਦਗਦਾ ਤੇ ਲਿਸ਼ਕੋਰ ਮਾਰਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਨਾਵਲ ਹੀ ਵਖਰੀ ਭਾਂਤ ਦੇ ਜਿੱਥੇ ਰੂਪਕ ਪੱਖੋਂ ਹਨ ਉੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਨਿਵੇਕਲਾ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਲਿਖੇ ਨਾਵਲਾਂ ਦੀ ਲੋਕ ਪ੍ਰਿਯਤਾ ਦੇਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੰਵਲ ਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤ ਦੇ ਮਸਲੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਪਿਆਰ-ਵਿਆਹ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਕੇ ਯਥਾਰਥ ਦੇ ਅੰਤਰ-ਵਿਰੋਧਾਂ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਫਲਸਫੇ ਨੂੰ ਵੇਦਾਂਤਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਐਸਾ ਨਿਭਾਇਆ ਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਮੁੱਚਾ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗ ਕੰਵਲ ਨੇ ਨਾਵਲ ਪੜ੍ਹਨ ਵਲ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕਾਨਵਲ ਦਾ ਨਾਵਲ "ਹੰਣੀ" ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਅਤੇ ਜਮੀਨੀ ਪਾਤਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਚਨਾਤਮਕ ਕੰਮ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੁੜੀ 'ਹੰਣੀ' ਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਜਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਾਧਾਰਣ ਪਰੰਤੂ ਕਠਿਨ ਰਾਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜਕ ਬੇਇਨਸਾਫੀਆਂ, ਗਰੀਬੀ, ਅਤੇ ਔਰਤ ਦੀ ਦਬੀ ਹੋਈ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਹੰਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਪਾਤਰ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ — ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਔਰਤ ਜੋ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਕਦੇ ਝੁਕਦੀ ਨਹੀਂ। ਨਾਵਲ ਵਿਚ ਹੰਣੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਪੇਂਡੂ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਮਾੜਹਾਲੀ, ਜਗਤ ਦੇ ਨਰ-ਨਾਰੀ ਸੰਬੰਧ ਅਤੇ ਔਰਤ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕਾਨਵਲ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਮਿੱਠੀ, ਪਰ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੈ। ਉਹ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਚੌਬਾਰਿਆਂ, ਝੋਨੇ ਦੇ ਖੇਤਾਂ, ਅਤੇ ਕੁਝ ਸਾਫ਼ ਨਾ ਕਹੇ ਗਏ ਦੁੱਖਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆ 'ਚ ਲੈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੰਣੀ ਦਾ ਪਿਆਰ, ਉਸ ਦੀ ਨਫ਼ਰਤ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਲੜਾਈ — ਸਭ ਕੁਝ ਇੰਨਾ ਅਸਲ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਠਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਵਿਚ ਜੀਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।
"ਹੰਣੀ" ਇੱਕ ਨਾਰੀਕੇਂਦਰਤ ਨਾਵਲ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇਹ ਪੂਰੇ ਸਮਾਜ ਲਈ ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਖੜਾ ਕਰਦਾ ਹੈ — ਕੀ ਅਸੀਂ ਅਜੇ ਵੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਅਸਲੀ ਪਛਾਣ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ? ਜਾਂ ਅਸੀਂ ਹੰਣੀ ਵਰਗੀ ਹਰ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ?
Jaswant Singh Kanwal’s novel "Hanni" is a deeply emotional and socially charged narrative that revolves around the life of a rural Punjabi girl named Hanni. Her story is not just her own — it becomes the collective voice of countless women marginalized by tradition, poverty, and patriarchal structures.
Hanni’s resilience, her ability to withstand suffering, and her refusal to submit to oppressive norms make her a symbol of strength and transformation. Through her, the novel paints a poignant picture of village life, gender roles, and the silent rebellion of those often ignored by history.
Kanwal’s language is rooted in the soil of Punjab — earthy yet lyrical, raw yet profound. The fields, the narrow lanes, the unspoken sorrows — all come alive through his words. "Hanni" becomes more than a name; she becomes a force that challenges injustice and reclaims dignity.
This novel is not only a tribute to womanhood but a critique of the structures that seek to silence it. "Hanni" asks us — how long will we pretend not to hear the voices that echo in every oppressed heart?
